Wejście do macicy prawidłowo jest zamknięte i tym samym zabezpieczone przed zagrożeniem wniknięcia do niej bakterii, jednak ryzyko zakażenia znacząco zwiększa się przy wycieleniu, bowiem proces porodu naraża macicę na dopływ czynników zewnętrznych.
W trakcie porodu u wielu krów mlecznych dochodzi jednak w pewnym zakresie do wnikania bakterii do światła macicy, a stopień, w jakim rozwinie się zakażenie oraz jego konsekwencje związane z płodnością i ogólną zdrowotnością będą w dużej mierze zależeć od statusu immunologicznego zwierzęcia.
DEFINICJE
‘Zapalenie macicy’ to stan zapalny tego narządu wywołany przez zakażenie bakteryjne. U krów mlecznych występują różnej postacie tej choroby, a najczęstszą z nich określa się jako ‘zapalenie błony śluzowej macicy’ (endometritis).
Zapalenie macicy na ogół uwidacznia się w pierwszych dniach po wycieleniu i dlatego nazywane jest ‘poporodowym zapaleniem macicy’. Jest to proces zapalny obejmujący ścianę macicy na całym jej przekroju, a u chorych krów mogą pojawić się:
- Rzadki i ciemny wypływ z dróg rodnych o cuchnącym zapachu
- Gorączka oraz inne objawy kliniczne
- Spadek pobrania paszy i produkcji mleka
- Często powikłane przez coli.
Z kolei ‘endometritis’ zazwyczaj pojawia się począwszy od trzeciego tygodnia laktacji. Jest to dość łagodne zapalenie obejmujące tylko wierzchnią warstwę ściany macicy. Niekiedy jest skutkiem albo następstwem poporodowego zapalenia macicy. U krów z zapaleniem błony śluzowej macicy:
- Wydzielina z dróg rodnych jest na ogół gęstsza i biaława, bezwonna
- Nie pojawiają się objawy kliniczne
- Pobranie paszy I produkcja mleka są na mniej więcej prawidłowym poziomie
- Często powikłane przez pyogenes.
Podkliniczna postać endometritis jest jeszcze łagodniejszą formą zapalenia macicy, którą można rozpoznać wyłącznie mikroskopowo. U krów z tą postacią choroby w błonie śluzowej macicy albo w na pozór prawidłowym i przejrzystym wypływie z dróg rodnych stwierdza się większą ilość komórek odpornościowych (neutrofili).
PRZYCZYNY I SKUTKI
Zapalenie macicy i zapalenie błony śluzowej macicy występują dość często w stadach krów mlecznych, a niektóre z najważniejszych czynników predysponujących krowy do takich zachorowań obejmują:
- Trudny poród, który może prowadzić do uszkodzenia niektórych mięśni koniecznych do prawidłowego zamknięcia światła dróg rodnych po wycieleniu
- Immunosupresja, która w okresie okołowycieleniowym pojawia się w różnym natężeniu u wszystkich krów
- Zatrzymanie łożyska, które może być powiązane z immunosupresją
- Nadmierna mobilizacja lipidów (NEFA), co dodatkowo osłabia układ odpornościowy
- Inne choroby świeżo ocielonych krów albo zaburzenia płodności: przykładowo, zastój moczu w pochwie zwiększa ryzyko zakażenia, które może objąć również macicę.
W ciężkich przypadkach poporodowego zapalenia macicy konieczna będzie interwencja lekarska. W chorobę często uwikłane są bakterie E. coli I może ona rozwinąć się w uogólnione zatrucie krwi. jednakże większość przypadków poporodowego zapalenia macicy będzie miała dość łagodny przebieg, może pozostać niezauważona i ulegnie samoistnemu wyleczeniu albo rozwinie się w zapalenie błony śluzowej macicy, którego z kolei można po prostu nie dostrzec.
W wielu przypadkach dojdzie do samoistnego wyleczenia, więc rozpoznawana zapadalność na endometritis zmniejsza się wraz z upływem czasu od wycielenia. Przy porównywaniu danych statystycznych dotyczących takiej zachorowalności należy zatem uwzględniać termin/ewentualne wykonywanie rutynowego badania krów po wycieleniu. Należy również nadmienić, że nie wszystkie zauważalne, białawe i ropne wypływy z dróg rodnych mogą pochodzić z błony śluzowej macicy – proponuje się więc stosować termin ‘ropne wypływy z dróg rodnych’ o szerszym znaczeniu, alternatywnie do ‘endometritis’.
Mimo że zapalenie błony śluzowej macicy pozostanie w wielu przypadkach niewykryte, jego skutki będą odczuwalne w kontekście wpływu na wyniki reprodukcyjne, w tym opóźnione występowanie rui po wycieleniu i spadek wskaźnika zacieleń.
ROZWIĄZANIA
W leczeniu zapalenia macicy i zapalenia błony śluzowej macicy często stosuje się antybiotyki i prostaglandyny, ale wybór najwłaściwszego sposobu leczenia wymaga konsultacji z lekarzem weterynarii.
Wymienione poniżej działania profilaktyczne mogą zmniejszać zachorowalność na zapalenie macicy i zapalenie błony śluzowej macicy:
- Żywienie: odpowiedni plan żywienia zapewniający prawidłową podaż energii, białka, mikroelementów i witamin ma decydujące znaczenie na wszystkich etapach cyklu produkcyjnego. Krowy, które cielą się mając optymalną kondycję, będą miały większe szanse na dobre wejście w laktację. Żywienie jest również ważne pod kątem odżywiania układu odpornościowego, który do prawidłowego działania wymaga wielu substancji odżywczych. Optymalny status immunologiczny przyczynia się nie tylko do zapobiegania i ograniczania uszkodzeń powodowanych przez zakażenia macicy, ale jest też niezbędny w profilaktyce zatrzymania łużycka będącego głównym czynnikiem predysponującym do zapalenia macicy.
- Higiena: porodówka I obiekty dla świeżo ocielonych krów muszą być możliwie najczystsze, wysłane świeżą i suchą ściółką, którą należy regularnie zmieniać, aby zmaksymalizować komfort zwierząt i zminimalizować presję bakteryjną w środowisku. Poidła i stołu paszowe należy również utrzymywać w bardzo dobrej czystości.
- Zarządzanie: burzę zmian metabolicznych i związanych z zarządzaniem, która dotyka wszystkie krowy w okresie okołowycieleniowym, można minimalizować poprzez planowanie odpowiednich zmian grup technologicznych i obiektów (aby ograniczać liczbę zmian kojców przypadającą na jedną krowę), zapewniając komfortowe otoczenie i udzielając pomocy porodowej, gdy jest ona konieczna.
Wykazano, że podawanie preparatu OmniGen AF krowom zasuszonym i w laktacji wspomaga układ odpornościowy w przewidywanych i niespodziewanych zdarzeniach stresogennych oraz może zmniejszać zapotrzebowanie na antybiotyki, wspomagając profilaktykę takich chorób jak zapalenie macicy i zapalenie błony śluzowej macicy.